14: Het creëren van kunstmatige schaarste

Er zijn verschillende methodes om de voor het kapitalisme noodzakelijke schaarste te creëren. Eén methode is het oprekken van verlangens door middel van geavanceerde reclamecampagnes – en met deze campagnes tot alle openbare en privé-ruimtes door te dringen. Door de emoties en de psychologie van mensen te bespelen, worden nieuwe 'behoeftes' gecreëerd voor producten die hen beloven een gevoel te geven van eigenwaarde, status, identiteit, seksuele potentie en wat dies meer zij. Het is het opwekken van behoeftes die voordien niet bestonden en ook helemaal niet hoeven te bestaan.

Een andere methode is het creëren van producten die ontworpen zijn om snel kapot te gaan (zoals momenteel laptops en smartphones), of snel verouderd raken (zoals met de opkomst van wegwerpmode), en die daarom vaker vervangen moeten worden dan nodig is.

Weer een andere methode is het verhinderen om publieke goederen tot stand te brengen, met als resultaat dat mensen er wel voor moeten kiezen om particuliere alternatieven aan te schaffen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het blokkeren van de aanleg van effectieve openbaarvervoersystemen. Dat garandeert een gestage vraag naar de producten van de auto-industrie.

Hier komt nog eens bij dat in sterk geïndustrialiseerde landen een aanzienlijk deel van de consumptie wordt voortgedreven door een kunstmatige schaarste aan tijd. De druk op de arbeid neemt toe. Dit zorgt voor een structurele dwang om onnodig lange dagen te maken. Zo houden mensen zo weinig tijd over dat ze bedrijven moeten betalen om dingen te doen die ze anders zelf zouden kunnen doen: maaltijden koken, het huis schoonmaken, op de kinderen passen, voor hun bejaarde ouders zorgen. Ondertussen versterkt de stress van overwerk de behoefte aan antidepressiva, slaapmiddelen, alcohol, diëtisten, fitness-abonnementen, therapie, huwelijksbemiddeling, dure vakanties en andere producten die mensen anders minder snel nodig zouden achten. Om deze producten en diensten te kunnen betalen, moeten ze nog meer uren werken om hun inkomen te verhogen, waardoor er een vicieuze cirkel van onnodige productie en consumptie ontstaat.

Dit alles legt een interessante tegenstrijdigheid bloot. De ideologie van het kapitalisme luidt dat het een systeem is dat een ongekende overvloed voortbrengt. Maar in werkelijkheid is het een systeem dat berust op de voortdurende productie van schaarste.